“زمستان هوش مصنوعی” چیست و آیا باید نگران آن باشیم؟
ماشین های خودران، اسکنرهای پر سرعت MRI و دستیارهای هوشمند صوتی تنها نمونه های بسیار کوچکی از کاربردهای هوش مصنوعی در زندگی ما هستند. باید قبول کنیم هوش مصنوعی نه تنها وارد زندگی انسان شده بلکه برخی از بخش های آنها را نیز به تسخیر خود در آورده است. هوش مصنوعی می تواند در شکل های مختلفی ظاهر شود. اما در کلی ترین حالت می توان آن را سامانه ای رایانه ای دانست که توانایی به چالش کشیدن فعالیت های انسانی به خصوص تصمیم گیری وی را دارد. هوش مصنوعی از آغاز با موج های رسانه ای همراه بود که آن را نابود کننده نسل بشر معرفی می کردند. با وجود اینکه پیشرفت های تکنولوژیک اخیر توانسته اند این الگوی نادرست را به هم بریزند، برخی محققان اعتقاد دارند یک "زمستان هوش مصنوعی" در راه است. اما "زمستان هوش مصنوعی" چیست و چرا باید نگران آن باشیم؟
اگر از زاویه ای متفاوت به موضوع هوش مصنوعی نگاه کنیم خواهیم دید انسان ها هزاران سال است که از ایده ای مشابه با هوش مصنوعی صحبت می کنند و برای مثال یونانیان باستان اعتقاد داشتند موجودی برنزی به نام تالوس وظیفه حفاظت از جزیره کرت را در برابر خطرات خارجی بر عهده دارد. اما ورود هوش مصنوعی از افسانه ها به دنیای واقعی تنها از پنجاه سال قبل تا کنون رواج یافته و مبدا آن را نیز می توان مقاله سال 1950 آلن تورینگ و ایجاد چهارچوبی برای پاسخ دادن به این پرسش دانست که "آیا ماشین ها توانایی فکر کردن دارند؟"
در همان زمان ایالات متحده آمریکا در میانه جنگ سرد بود. کنگره این کشور تصمیم گرفت سرمایه گذاری سنگینی را در حوزه هوش مصنوعی انجام دهد و آن را به یکی از اصلی ترین استراتژی های امنیتی خود تبدیل کرد. تاکید ویژه برای استفاده از هوش مصنوعی در آن زمان بر تولید الگوریتم هایی برای تبدیل متن و زبان روسی به انگلیسی و برعکس بود. در همین راستا سال های بین 1954 تا 1966 را "دهه خوش بینی" می نامند زیرا بسیاری از محققان اعتقاد داشتند پیشرفت های حوزه هوش مصنوعی به سرعت به دست می آیند و از این طریق بودجه های مالی مورد نیاز برای تحقیق و توسعه برنامه ها به راحتی تامین می شد.
اما این پیشرفت ها در حقیقت به راحتی به دست نمی آمدند. در سال 1966 هفت دانشمند از کمیته مشورتی پردازش های خودکار زبان مقاله ای را منتشر کردند که نتیجه می گرفت ترجمه با استفاده از ماشین ها کندتر، پر هزینه تر و غیر دقیق تر از ترجمه های انجام شده توسط انسان است. این مقاله باعث لغو بسیاری از پروژه ها و حذف شدن بودجه های تحقیقاتی حوزه هوش مصنوعی شد. در آن زمان گفته میشد "ترجمه به وسیله ماشین ها به پایان خود رسیده و حداقل تا 10 سال آینده خبری از آنها نخواهد بود". اما ماجرا به سمت بدتری هم پیش رفت. در سال 1969 کنگره آمریکا قانونی را به تصویب رساند که تحقیق و توسعه سازمان های نظامی بر روی برخی پروژه های علمی از جمله هوش مصنوعی را متوقف می کرد. این زمان به "زمستان هوش مصنوعی" معروف شد. در دوره زمستان بسیاری از پروژه ها به صورت مخفیانه و در قالب اسامی دیگری انجامی میشدند تا بتوانند بودجه های مورد نیاز خود را دریافت کنند.
با این حال هوش مصنوعی در اواخر دهه 70 میلادی با معرفی ماشین Lisp جان تازه ای گرفت. یک ایستگاه کاری بهینه سازی شده، تخصصی و گران قیمت که بسیاری تصور می کردند آینده سخت افزارهای هوش مصنوعی را تشکیل خواهد داد. اما یک بار دیگر در اواخر دهه 80 امیدها رو به خاموشی رفت. این بار دلیل این اتفاق ظهور رایانه های شخصی بود که باعث شد زمستان دوم هوش مصنوعی تا اواسط دهه 90 هم ادامه داشته باشد و پروژه های تحقیقاتی به سختی کار خود را دنبال کنند.
اما بیست سال خیر شاهد خوش بینی فوق العاده زیادی درباره هوش مصنوعی بوده. سخت افزارهای قدرتمند و ریزپردازنده های جدید، تکنیک های جدید به خصوص راهکارهایی که زیر چتر یادگیری عمیق قرار می گرفتند در نهایت هوش مصنوعی را به آنچه استحقاقش را داشت رساندند. حالا همه می دانستند یک شبکه عصبی می تواند پس از آموزش دیدن وظایف به خصوصی را بدون نیاز به انسان انجام دهد. فرضا می توانید هزاران عکس در اختیار یک شبکه عصبی قرار دهید که برخی از آنها دارای برچسب "گربه" و برخی دارای برچسب "گربه نیست" باشند تا به این ترتیب به الگوریتم مورد نظر آموزش دهید بتواند در یک تصویر گربه ها را در صورت وجود تشخیص دهد. گسترش حوزه هوش مصنوعی برای در بر گرفتن زمینه هایی از جمله بیوانفورماتیک و فارماکولوژی، پردازش های زبانی در دستیارهای خانگی ساخت آمازون و گوگل و حتی ماشین هایی که بدون نیاز به راننده کار می کردند نیز به محبوبیت آن افزودند.
اما همین مورد ماشین های خودران هستند که محققان را به تردید درباره آینده هوش مصنوعی انداخته اند. در سال 2015 ایلان ماسک مدیرعامل کمپانی تسلا (به عنوان اصلی ترین سازنده ماشین های هوشمند) اعلام کرده بود ماشین هایی که کاملا مستقل از راننده عمل می کنند تا سال 2018 در بازار خواهند بود. جنرال موتورز هم این زمان را سال 2019 اعلام کرد و فورد برنامه زمانی خود را برای 2021 تنظیم کرده است. اما به نظر می رسد این پیش بینی ها بیش از حد خوش بینانه هستند و عمومی شدن آنها می تواند نتایج جبران ناپذیری برای هوش مصنوعی به همراه داشته باشد. با کنار هم قرار دادن این وضعیت و چند مورد تصادف منجر به مرگ ماشین های بدون راننده با عابران می توان نتیجه گرفت اوضاع برای هوش مصنوعی چندان خوب پیش نمی رود.
ترس از بازگشت دوباره زمستان سراغ متخصصین آمده است. یادگیری عمیق در سال های اخیر رشد کندتری را تجربه می کند و مساله ای که از آن با عنوان "طیف در حال محو شدن" یاد می کنند باعث شده برخی از شبکه های عصبی قادر به عبور از مرحله مشخصی از یادگیری نباشند. ضمن اینکه هوش مصنوعی با مشکل "تعمیم دهی" نیز دست و پنجه نرم می کند. برای مثال الگوریتم تشخیص گربه ها می تواند به تدریج در یافتن گربه ها دقیق تر شود اما نمی تواند حیوانات مشابهی مانند ببرها را هم درک کند. این مشکلات درباره ماشین های هوشمند پررنگ تر هم می شوند. بسیاری از محققین سرعت پیشرفت هوش ماشین های الکتریکی را کافی نمی دانند و اعتقادی به آماده بودن آنها حتی تا سال 2020 هم ندارند.
شاید پیش بینی وقوع یک زمستان هوش مصنوعی دشوار باشد و شاید با موقعیتی گذرا روبرو هستیم که به تدریج برطرف خواهد شد. اما بدون شک برای عبور از یک یخبندان به برنامه ریزی و سکوت حساب شده در کنار تلاش بی وقفه نیاز داریم. شاید صحیح ترین دستورالعمل در این شرایط در جمله بسیار ساده یان لیکان، مدیر سابق بخش هوش مصنوعی فیسبوک" نهفته باشد که گفته بود "هوش مصنوعی زمستان های متعددی را پشت سر گذاشته چون مردم ادعاهایی داشتند که قادر به انجامشان نبودند".
